Çingiz Abdullajev - Trashëgimtari i oligarkut - roman [AL]

 

PARATHËNIE

“Vetëm ju, personalisht, e dini me saktësi nëse jeni i poshtër e zemërgur, apo i ndershëm dhe i mëshirshëm; të tjerët nuk ju shohin fare, ata e krijojnë përshtypjen për ju në mbështetje të hamendjeve të brendshme, më shpesh shohin jo aq natyrën sesa aftësinë tuaj si të silleni midis njerëzve, prandaj mos u merrni me paragjykimet e tyre, mos u kushtoni vëmendje, ballafaqoni veprimet tuaja me përfytyrimet vetjake mbi të mirën e të keqen”.

Mishel Montenj

Kjo vilë ndodhej pesë kilometra larg Antibës, prapa një muri rrethues të bardhë e të lartë. Më parë ky mur ishte mjaft më i ulët, por pronari i ri e rindërtoi, duke e ngritur deri në katër metra. Kudo ishin vendosur kamera të cilat vrojtonin miqtë e paftuar. Ndonjëherë tek hyrja shfaqeshin rojtësit, të cilët mund të shquheshin nga fqinjët, që banonin në vilat e tjera. Rojtësit kalonin përgjatë anës së jashtme të murit rrethues, duke hedhur me vëmendje vështrimin përreth. Por fqinjët ishin njerëz jo shumë kurreshtarë. Shumë e dinin që në vilë ishte ndërtuar një shesh i posaçëm për helikopterë dhe këtu, nga aeroporti i Nicës, shpesh uleshin helikopterë e kështu, pronarët e vilës, i shmangeshin udhëtimit me automjet.

Helikopteri arriti në dhjetë të mëngjesit. Deri në këtë kohë, nga vila u larguan dy automjete me truprojtësit, të cilët udhëtonin në drejtim të Nicës. Në vilë kishin mbetur vetëm pronari, bashkëshortja e tij, djali dhe shefi i sigurisë, i cili duhet të udhëtonte bashkë me familjen e padronit të vet. Gjithçka ishte gati për t’u nisur.

Piloti, që kishte zënë vend në helikopter, pà që drejt tij po vinte bashkëshortja e pronarit me të birin. Djali ishte vetëm tetë vjeç. Fëmija flokëkuq shihte me shpërfillje helikopterin që kishte ardhur për ta. Ai qe mësuar tashmë me një mjet të tillë transporti dhe nuk shihte në të asgjë të pazakontë. E ëma, një grua tridhjetëvjeçare, iu ul pranë, me një shprehje të pakënaqur në fytyrën e bukur. Kishte duar të mbajtura me kujdes, këmbë të gjata e të drejta. Piloti kishte parë zonjëza të tilla në vilat ku ai shkonte nganjëherë me helikopter. Ato qenë, zakonisht, ish top modele ose aktore, të cilat arrinin të bëheshin gra ose dashnore të pronarëve të pasur të këtyre «latifondeve» elegante të Bregut të Kaltër.

Nga shtëpia doli shefi i sigurisë me një valixhe të rëndë në dorë. Me sa duket, atje ishin të hollat ose sendet me vlerë, që pronari nuk ua besonte truprojtësve të tjerë. Shefi i sigurisë u fut në kabinë pa pritur të zotin e vilës. Gruaja u ngërdhesh e pakënaqur. Asaj nuk i pëlqente të priste cilindoqoftë, madje as edhe të shoqin.

Më në fund u shfaq vetë pronari i vilës. Piloti, me respekt të shtirur, vështroi njeriun i cili mund t’i lejonte vetes të kishte një vilë të tillë në rrethinat e Antibës. Pronari ishte i veshur me kostum në ngjyrë të çelur. Kishte syze të errëta, kapele të bardhë dhe dukej si garip. Njerëzit e pasur mund të kenë tekat e tyre - mendoi piloti. Porositja e helikopterit kushtoi jo më pak se dy mijë dollarë, por, për pronarin e një banese të tillë, ato as që mund të quheshin të holla. Pronari zuri vend shpejt në kabinën e helikopterit dhe shefi i sigurisë i bëri me shenjë pilotit. Helikopteri u ngrit në ajër.

Ai shpërtheu tamam mbas një minute e gjysëm, kur po fluturonte mbi det. Qindra dëshmitarë që laheshin në plazh, e panë këtë pamje tragjike që të ngulitej në kujtesë. Helikopteri plasi papritmas, sikur ta paskej qëlluar një raketë. Copërat u shpërndanë në det, nën britmat plot tmerr të pushuesve...

***

Dy fjalë lexuesit

Gjatë viteve 1955-1960, kur isha student në Institutin e Kërkimeve Gjeologjike “Sergo Orxhonikidze”, në Moskë, pata fatin të banoj në të njëjtën dhomë të konviktit, me studentin azerbajxhanas Gamzat Gamzajeviç Shabanbekov. I lindur edhe ai, si shkrimtari, në Baku, nga prindër intelektualë. E ëma pat qënë kirurge e njohur, ndërsa i ati avokat i dëgjuar, në Baku. Jetova me të, në të njëjtën dhomë, vetëm tre vjet, sepse kishte hyrë në Institut më herët, pra edhe i kreu më parë studimet. Që në hapat e para e simpatizuam njëri-tjetrin. Si bir intelektualësh, ishte fisnik prej natyre dhe kishte dije të gjithanshme. E veçorizonte një humor i rrallë, ndonse kishte gjak kaukazasi dhe merrte zjarr shpejt. Por edhe mua, gjak shqiptari, mesdhetari, më kalonte nëpër rremba. Vinim nga i njëjti brez vargmalesh, siç thoshim ne gjeologët. Kështu, ajo simpati e thjeshtë, me kalimin e viteve, u shndrrua në një miqësi të sinqertë, të thellë, të mbushur plot dashuri. Nuk kishte Gamzat pa Anesti. S’gjendej gjëkundi Anesti pa Gamzatin. Sa mbrëmje të freskëta pranverore apo netë të ftohta të Moskës kaluam së bashku! Kur u kthye njëherë nga pushimet, nga Bakuja, më solli një dhuratë. Ishte një shish, thikë e vogël me majë të mprehtë, e punuar bukur me dorë, nga një mjeshtër vendës. Më tha që po ma jepte për të mos e harruar, sepse Gamzat, në gjuhën azerbajxhanase do të thotë shish. Pas disa muajsh mbrojti diplomën. Para se të nisej me punë për në Siktifkar, dhe kur po i linim lamtumirën njëri-tjetrit, më dhuroi një fotografi, ku dukej fytyra e tij e hijshme dhe krenare, me sy depërtues. Prapa kishte shkruar: “Shokut tim më të mirë, Xhejmsikut, nga Gamzati. Ndoshta, në pleqëri të thellë, do ta vështrosh këtë foto dhe do të kujtosh rininë tënde dhe ditët e mrekullueshme të jetës që ke kaluar. 23.02.60”.

Kur u ktheva në Shqipëri, në qershor të 1960- tës, pasi kreva studimet, me Gamzatin patëm një letërkëmbim, vetëm për pak kohë. Pas prishjes së marrëdhënieve diplomatike me BRSS, partia dhe qeveria e diktatorëve s’dinin kujt t’ia nxirrnin dufin më parë, nga që s’kishin ç’të bënin më tej. Të kishe letërkëmbim me dikë jashtë Shqipërisë, sidomos në BRSS, do të thoshte thjesht vetëvrasje.

Në kartolinën e fundit, që më dërgoi, ndër të tjera më shkruante: “Anesti, e kuptoj që, po të vazhdoj të të shkruaj, mund të të dëmtoj. Të them vetëm që të qëndrosh i tillë siç të kam njohur gjatë viteve tona studentore”. Kësisoj letërkëmbimi mbaroi. Ndrrova edhe vendbanim. I humbëm lidhjet. “Flisja” me Gamzatin herë-herë vetëm në fotografi dhe asgjë tjetër.

Vitet kaluan, kufijtë u hapën. Emigrova në Greqi në vitin 1992. Kur je në vështirësi, qënka ligj që bëhesh më i ndjeshëm. Ndoshta krahason edhe vetminë larg njerëzve të një gjaku. Kjo është sikur i fryn hirit dhe zbulohet prushi i nostalgjisë për të kaluarën që, sado e keqe të ketë qënë, përsëri është kurdoherë më e bukur se e sotmja, në prag të pleqërisë.

Një ditë gjeta në një bllok të vogël, që mbaja në Moskë, adresën e Gamzatit. Pa u vonuar i shkrova një letër, në Baku. E dërgova të porositur që, në rast se s’gjendej personi, të më kthehej. Fatkeqësisht letra m’u kthye, me shënimin: “Personi ka ndrruar adresë”. U orvata shumë herë të takoj rrugëve të Selanikut ish-banorë të Bakusë, por më kot.

Kur më dhanë të përkthej veprën e njërit prej shkrimtarëve më në zë të Azerbajxhanit, u njoha me biografinë dhe disa nga veprat e autorit dhe brofa. Më vajti mendja përsëri tek Gamzati dhe thashë me vete që përkthimin do ta bëj për kujtim të miqësisë me të. Dhe, pse jo, kjo ndoshta do të më ndihmojë ta gjej. Shpresat i mbaj gjallë.

Duke njohur nëpërmjet kolegut, natyrën, karakterin e kaukazasve në tërësi, dhe të ararbajxhanasve në veçanti, i hyra përkthimit me guxim e me dëshirë.

Tek heroi kryesor të romanit të Çingiz Abdullajevit “Trashëgimtari i oligarkut”, Rinat Shapirovit, vërejta ngjashmëri me karakterin e mikut tim. Sikur Gamzati m’u faneps para syve. Të gjitha cilësitë e njeriut, luftën e brendshme të ndërgjegjes së tij me botën e jashtme, dikur botën e pastër e të thjeshtë të një gazetari, thuajse endacak, me atë të një pasaniku të rastit.

Jam i bindur se, pas leximit, ju do të mund ta vlerësoni veprën e Çingiz Abdullajevit e do të viheni në kërkim të romaneve të tjera të tij. Autori ia del mbanë ta tërheqë lexuesin në jetën e herojve të vet dhe të ndjejë bashkë me ta, duke e befasuar me kthesat e ngjarjeve dhe me fundin absolutisht të papritur.

Çingiz Akifoviç Abdullajevi u lind më 7 prill 1939 në Baku. Ka mbaruar Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit Shtetëror të Bakusë. Është doktor i shkencave juridike. Nga viti 1989 është sekretar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Azerbajxhanit. Ka shkruar mbi 300 libra. Përveç rusishtes dhe gjuhës azerbajxhanase, veprat e tij janë përkthyer në anglisht, bullgarisht, gjermanisht, gjeorgjisht, ivrit, persisht, italisht, polonisht, rumanisht, frëngjisht dhe në gjuhë të tjera të botës. Jam i gëzuar që sot edhe lexuesit shqiptarë do të kenë mundësi të njihen me krijimtarinë e këtij shkrimtari të shquar të Azerbajxhanit.

Duke ndjerë nostalgji, mall e shpresë, gjej rastin që, nëpërnjet bashkëpuntorit të Ambasadës së Republikës së Azerbajxhanit në Rumani, zotit Tejmur Tagiev, të falenderoj ambasadorin e Republikës së Azerbajxhanit në Rumani, Shkëlqesinë e Tij, zotin Eldar Hasanov. Ai pati mirësinë të ma besojë këtë detyrë me propozimin e mikut e kolegut tim, akademikut Kopi Kyçyku, i cili, me modestinë që e shquan, mori përsipër botimin e librit.

Me respekt,

Përkthyesi i librit Anesti Qirinxhi