Anton Çefa: Fereastra unui strigăt - antologie de autor [RO / AL]
Zgjodhi e
përktheu / Antologare și traducere de Kopi Kyçyku
Ardian-Christian Kyçyku
Guri dhe heshtjet e tij
Në dhjetëvjetshin e
mbramë të shekullit XX, sidomos tezgave dhe librarive lindore iu desh të
përballnin një ortek të vërtetë librash, që u përmblodhën e u pagëzuan letërsi
e burgosur. Etja dhe kurreshtja e lexuesit patën pritur shumë nga kjo dyndje,
por mrekullitë qenë të vogla dhe nuk bënë dot epokë. Pa synuar t’i hyjmë në
thellësi fenomenit dhe pa gjykuar as për nga larg se ç’përqindje e librave të
burgut dhe të burgosjes së fjalës u shkruan para, pas, brenda apo jashtë
burgut, duhet të theksojmë se kjo letërsi, – që ka jetëgjatësinë dhe fatin e
vet, – i ngriti himn qëndresës shpirtërore e intelektuale dhe u shoqërua nga
një patetizëm mëse i natyrshëm e nga mangësi ndofta po aq të natyrshme në
rrafshin artistik. Rimarrja e ritmeve luftarake dhe e metaforave të përgjakura,
trashëguar nga poetika e luftrave çlirimtare nuk arritën ta nxirrnin krejt nga
burgu këtë lloj letërsie, madje as t’ia ruanin origjinalitetin e kërkuar, dhe
shumë nga temat e saj, shumë nga vizionet poetikë shtillen edhe sot në
përputhje me makthet që ushqente hija e Murit të Berlinit dhe me vegimet shpesh
çoroditëse që zgjoi rënia e tij.
Vëllimet e poetit dhe
botuesit Anton Çefa, me gjithë thelbin e ngjashëm, nuk mund të përfshihen në
letërsinë e burgosur. I pari, “Dritarja e një britme[1]”
është, në fakt, britma e njërës prej shumë dritareve të shqiptarisë; është
njëri nga ata pak vëllime fatlumë që arritën të vetmohohen kur fjala e lirë
ndalohej dhe të çlirohej nga shabllonet kur fjala rifitoi të drejtën të thuhet.
Shkruar nën më të hijshmen traditë të gegërishtes, me rrënjë të vetvetishme jo
vetëm në epos, por edhe në trojet e mbrujtura nga Koliqi, Fishta e Camaj,
poezia e Çefës sjell një tjetër lakonizëm, një vision më të drejtpërdrejtë mbi
ekzistencën dhe një pamje të përmallur, të mjegulluar e shpesh tronditëse, të
botës shqiptare arketipale. Jo rastësisht dritaret e kësaj britme të ndryrë në
shpirt për afro gjysmë shekulli e të nxjerrë tashmë në gjendje të përkryer, të
kristalizuar, në pragun e aforizmit dhe të çmësyshjeve, mbështeten në tri
fjalë-tema-kyçe thelbësore për shqipen: guri, fjala, shpirti. Rreth tyre, në
varësi të tensionit të brendshëm, enden toka, qielli, kuja, klithma, zjarri,
hiri, doket, mitologjia shqiptare, e gjithëpranishmja vdekje, shpirtrat e të
parëve dhe melodia e një shpirti të lënduar. Të lënduar jo aq nga vrazhdësia e
një epoke të caktuar, se sa nga rrokopuja ku ka hyrë bota moderne, nga humnera
që është hapur mes ne të tanishmëve dhe ne të kahershëmve (ose: të
përhershëmve).
Nuk ngutemi po të
theksojmë se shumica e poezive të Çefës janë antologjike dhe ngrihen mbi një
metaforë që të sjell ndërmend shkëlqimin e alpeve në mbrëmje. Shumica e tyre
njësojnë, falë një paradoksi të lumtur, fuqinë e kumteve kanunore, hijen e
rëndë dhe pa vend për komente të muranave, lëvrimin e brendshëm të një flatrimi
me krahë të prerë, dhe ëmbëlsinë e një shqipeje të folur ndoshta kur kemi qenë
gurë, fjalë, shpirtra të tokës sonë.
Anton Çefa (lindur më
1934 në Shkodër) përfaqëson një nga rastet letrare të
periudhës komuniste në Shqipëri. Jetëshkrimi i poetit është i pabujë, por nuk e
ke të vështirë të zbulosh nën hijen e dendur të pamëshirës së sistemit, një
tension të brendshëm, që aq shpesh del i bekuar për poezinë. Pasi mbaron
shkollën fillore dhe të mesme në qytetin e lindjes, Çefa fillon punën si mësues
në rrethin e Matit. Në vitet 1957-1959 ndjek studimet e larta në
Institutin Pedagogjik 2-vjeçar në Shkodër, për t’i mbaruar në Universitetin e
Tiranës, në Fakultetin e Gjuhës, Letërsisë e Historisë së Shqipërisë - Dega e
Korrespondences, në vitin 1962. Ka shërbyer për 20 vjet si mësues në shkollat 7
e 8-vjeçare, në fshatrat e rretheve Mat e Shkodër, dhe më vonë si mësues në
shkollën e mesme pedagogjike “Shejnaze Juka” në Shkodër, ku ka dhënë lëndët
psikologji e pedagogji. Gjatë periudhës së regjimit komunist, Çefa ka botuar në
shtypin qëndror e periodik shkrime rreth psikologjisë etnike dhe edukatës
popullore të popullit shqiptar. Në dorëshkrim, të gatshëm për botim, ka librin:
“Etnopsikologji dhe edukatë popullore shqiptare”. Mbas përmbysjes së
diktaturës komuniste, ka qenë një ndër themeluesit e gazetës demokratike
“Shkodra”, e para gazetë lokale demokratike në Shqipëri, dhe anëtar i këshillit
botues të saj. Gjithashtu, ka qenë anëtar i këshillit botues të revistave “Rrezja
e jonë” dhe “Kumbona e së Diellës”. Në këto organe dhe në revistat “Jehona
e së Dielës” dhe “Mbas teje” ka filluar të botojë poezi të shkruara
në kohën e regjimit komunist dhe shkrime publicistike.
Për pak kohë ka
punuar si drejtor i Radio Shkodrës. Në vitin 1993, ka mërguar familjarisht në
Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku jeton edhe sot. Që nga viti 1994 e deri në
fillim të 2008-ës ishte editor i gazetës “Dielli”, organ i Federatës
Panshqiptare Vatra, që botohet në New York qysh nga viti 1909.
Kuptohet që, në luftën e tij të heshtur e të tërthortë kundër komunizmit, Anton
Çefa nuk ka qenë i vetëm, ndonëse, në atë kohë, secili paguante gjithçka me
kokën e vet. Me një thjeshtësi e dashamirësi prej Poeti të lindur, në një nga
letrat e tij të dërguara që përtej oqeanit, Çefa më përcillte shkurt frymën e
kohërave kur shkrimi i një poezie thjesht për dashurinë rrezikonte të paditej e
të ndëshkohej si tradhti e lartë ndaj atdheut. “Në Shkodër, –
shkruan ai, – në radhët e rinisë katolike, qysh në vitet e para të uzurpimit të
pushtetit nga komunistët, nuk ka pasë asnjë iluzion për regjimin. Prandaj, edhe
ata që kanë pasë dëshirën dhe e kanë ndjerë nevojën me shkrue, nuk kanë shkrue
për t'i botue, por, siç thuhej, për botim "fundi i arkes". Unë kam
mendue se kam qenë ma i riu prej tyne, por doli që ka pasë edhe ma të rij se
unë. Po përmend: Zef Zorba, (që vdiq dhe mendohet të ketë lanë shumë
dorëshkrime. U botue, mbas vdekjes, vëllimi i tij poetik "Buzë të ngrira
në gaz". Më ka pasë thanë që kishte përkthye Ungaretin, që asht ndër
hermetikët italianë ma të vështirët për përkthim); Tef Krroqi, që edhe ai vdiq
dhe duhet të ketë lanë shumë dorëshkrime (nuk di a arriti të botojë gja);
Ernest Perdoda, që gjithashtu vdiq, por që ka pasë shkrue poezi shumë ma tepër
se unë. Nuk di a u botue gja prej tij. Ka pasë përkthime nga poezia spanjole
dhe gjithashtu ka pasë përkthye në spanjisht "Kanunin e Lek
Dukagjinit", të cilin akademikët tonë të nderuem nuk ia patën botue, sepse
Ernesti ka qenë burgosë si antikomunist dhe ka ba gjyq burrash; Primo Shllaku,
ka botue përmbledhjen poetike "Lulet e Natës", në parathanien e së
cilës, tue folë për fenomenin e heshtjes, ka shkrue: "Na mbërritem deri te
kufijtë e ekzistencës, te koma sociale, te HESHTJA dhe atje ndërtuem çerdhen
tonë të fundit. Ky qe shansi ynë i parë i mbijetesës". Primoja ka pasë në
dorëshkrim dy drama dhe shkrime tjera. Ka edhe të tjerë. Kur ndihej era e
arrestimit dhe e bastisjes, puna e parë ishte zhdukja e poezive, kryesisht
djegia; kështu që, më 1990, une u gjeta me pak poezi të shkrueme e me pak të
tjera të mbajtuna përmendesh, (dhe pa pare me i botue) si dhe me disa poezi që
ua kisha dhanë shokëve si kujtim dhe që nuk i kam mbledhë ende plotësisht. E di
që, për shembull, i kam pase kushtue Pjeter Arbnorit, (shok fëminije, me të
cilin kemi hjedhë trakte në shkollë të mesme në vitin 1950) dy sonete, prej të
cilëve mbaj mend vetëm një strofë... Ky ka qenë brezi shkodran antikomunist, i
luftuem jo vetëm prej komunizmit. Pjesa ma e madhe, siç asht, për shembull, im
vëlla, i madhi, e kaluen jetën në burgje...”
Poezitë dhe dëshmitë
e vyera të Anton Çefës dhe sivëllezërve të tij ende nuk janë botuar të plota.
Kjo Vepër që ndryn natyrshëm edhe poezinë e shkruar në kushtë antiartistike,
edhe dijeninë trandëse të pagës që lypte akti i krijimit të mirëfilltë, edhe
dëshminë që i duhej përcjellë brezit të tanishëm të lexuesve - aq të kllapitur
nga hallet e përditshme, nga terrori i snobizmave dhe nga harresa e shkallëzuar
e territ nëpër të cilin kaluam, - gjen tek Anton Çefa jo vetëm një zëdhënës,
por edhe një përmasë të jetëgjatësisë së saj në kohë e hapësirë. I pajisur me
një talent të veçantë, i kulturuar, i rafinuar, deshmitar i asaj çka ndodhte
nën diktaturën shqiptare, për rreth gjysmë shekulli, Çefa vendos të mos botojë
as edhe një varg të vetëm, jo ngaqë kësisoj do të kish përsëritur fatin e aq
kolegëve që u shkatërruan nga shprehja e lirë e mendimit, por ngaqë, sikurse
Lasgush Poradeci e të tjerë më pak të famshëm, zbuloi se poezia e tij nuk para
ka të bëjë me të përditshmen. Kjo poezi, ndonëse (ose: pikërisht sepse!) e
rrënjosur thellë në shpirtin shqiptar dhe në kohërat tona, ngrihet mbi kohërat,
përtej një vizion politik të caktuar.
Poezia e Çefës, e
shkruar në dialektin geg, ngjan me një përrua të shkëputur nga lumi vigan dhe
misterioz i Eposit të Kreshnikëve; është një fill shkëlqimtar uji, i cili, edhe
nëse nuk është ujë i shenjtë, është i gjallë. Autori i kësaj poezie të kujton
një bard të moçëm që nuk krijon shumë, por që krijon një herë e përgjithmonë.
Vëllimet poetikë të
Çefës filluan të shohin dritën e botimit aty nga fundi i viteve '90, pasi
autori, si qindra mijra shqiptarë te tjerë, u bë pjesë e mërgimit shqiptar,
domethënë e më shumë se gjysmës së metafizikës së shpirtit shqiptar. Pas “Dritarja
e një britme”, "Heshtja ka tingull guri"[2] na
flet për thellësitë, honet dhe majat e shpirtit shqiptar e atij ballkanas, duke
deshifruar hieroglifet e tyre nga një nyje e lidhur në kryqëzimin e disa
hapësirave gjeografike e kohore tejet të ndryshme, nganjëherë të kundërta.
Është ndofta e vetmja mënyrë, falë së cilës autori ka mundur të jetojë në
përputhje me fjalën e urtë: Guri i rëndë – në vend të vet.
Vëllimet kanë
dhuntinë se mund të lexohen edhe nga fundi në fillim, edhe nga një poezi e
caktuar tek të tjerat, - dhe të arrijnë të njëjtin qëllim: rigjetjen në
shpirtërimin tonë të lashtë e të panjollë. Edhe heshtja e gurëve, ose heshtjet
e një guri mund të lexohen kështu.
Po përmend vetëm
poezinë "Dilemë e kohës", e cila është aq e përhershme dhe e
përditshme, njëlloj e hidhur në jetë dhe në fatin e poezisë: Në
trekandësha ideologjish / dhe nën tinguj / të kapërdisun internacionalesh / me
luftë finale e botë të re, / u var dilemë e kohës. // Por luftat nuk paskëshin
qenë finale / dhe botët paskëshin qenë ma të vjetra se koha. // Veç vëllavrasja
paskësh qenë e përjetshme…
Poezia e lartë e
Çefës ka edhe një muzikalitet dhe një ëmbëlsi të pazakontë. Vetiu ajo ia del
mbanë të tretë kufijtë e thepisur mes kohërave dhe dasive kalimtare dhe të
ngrejë një folezë krejt të vetën në atë hapësirë të shpirtit njerëzor, ku poezia
është njëherazi edhe muzikë, edhe lutje, edhe mall për stinët e shpirtit, edhe
mall për trojet e hyjve, edhe ritual pavdekësimi të ngadaltë.
Bukuresht, vjeshtë
2002
Piatra şi tăcerile
ei
În ultimul deceniu al
secolului XX, tarabele şi librăriile răsăritene a trebuit să înfrunte o
adevărată avalanşă de cărţi care, mai târziu, au fost adunate şi botezate drept
“literatura de sertar / închisă / a închisorilor”. Setea şi curiozitatea
cititorului aşteptaseră enorm de la această năvălire, dar miracolele s-au
dovedit a fi neglijabile şi n-au putut face epocă. Dincolo de pretenţia de a
cerceta esenţa fenomenului şi fără a (pre)judeca nici pe departe cam ce procent
al cărţilor de închisoare şi al cuvântului închis a fost scris înainte, după,
în închisoare sau în afara ei, trebuie să subliniem faptul că această
literatură – care-şi are propria viaţă şi soartă – a ridicat în slăvi
rezistenţa intelectuală şi a fost însoţită de un patetism firesc, dar şi de
lipsuri poate la fel de fireşti pe plan artistic. Reluarea ritmurilor
luptătoare şi a metaforelor însângerate, moştenite de la poetica războaielor de
eliberare, n-a izbutit să elibereze întru totul această literatură din
închisoare, şi multe din motivele ei, multe din viziunile poetice se dezvoltă
şi în ziua de azi în conformitate cu coşmarurile produse de umbra Zidului
Berlinului şi cu revelaţiile deseori debusolante produse de căderea lui.
Volumele poetului şi
editorului Anton Çefa, cu toate asemănările, nu pot fi înregimentate în
literatura închisă. Cel dintâi, “Fereastra unui strigăt”,
este, de fapt, strigătul uneia dintre ferestrele albanismului autentic; este
unul din acele puţine volume fericite care au izbutit să nu se scrie când
cuvântul liber era interzis şi să iasă din clişee când cuvântul şi-a recăpătat
dreptul de a fi rostit şi scris.
Alcătuită în cea mai
frumoasă tradiţie a dialectului gheg, cu rădăcini trainice nu doar în Eposul
Vitejilor, dar şi în tărâmurile poetice plămădite de Koliqi, Fishta şi Camaj,
poezia lui Çefa aduce un alt laconism, o viziune mai directă asupra existenţei,
şi o imagine plină de dor, de neguri în care se ascund tainele alchimiei
versului, un chip deseori zguduitor, ale lumii albaneze arhetipale. Nu
întâmplător, ferestrele acestui strigăt ţinut strâns în suflet timp de aproape
o jumătate de veac şi respirat acum într-o formă desăvârşită, cristalizată, la
un pas de aforism şi descântec, se sprijină pe trei cuvinte-teme-cheie care
sunt esenţiale pentru limba albaneză: Piatra, Cuvântul, Sufletul. În jurul lor,
în funcţie de tensiunea lăuntrică, se manifestă pământul,
cerul, strigătul, focul, cenuşa, datinile, mitologia albaneză, omniprezenta
moarte, sufletele strămoşilor şi muzica unui suflet rănit. Rănit nu atât de
cruzimea unei anumite epoci, încât de învălmăşeala în care a decăzut lumea
modernă, de prăpastia săpată între noi cei de acum şi noi
cei de odinioară (sau: cei dintotdeauna).
Nu ne grăbim dacă am
afirma că cele mai multe poezii scrise de Çefa sunt antologice şi răsar întru o
metaforă ce-ţi aduce aminte de strălucirea Alpilor seara. Aceste poezii unesc,
graţie unui paradox fericit, puterea verdictelor Kanun-ul lui Lek
Dukagjini, umbra grea şi imposibil de comentat a pietrelor tombale,
mişcarea lăuntrică a unui zbor înfrânt şi dulceaţa unei limbi albaneze vorbită
poate când am fost pietre, cuvinte, suflete ale pământului nostru.
Anton Çefa (născut în
1934 la Shkodra) reprezintă unul dintre cazurile literaturii
albaneze din perioada comunistă. Biografia poetului este relativ săracă în
date, dar, ca locuitor al fostului lagăr răsăritean, nu îţi e greu să
întrezăreşti dincolo de ea tensiunea ascunsă, deseori binecuvântată pentru
poezie, ocrotită cu aceeaşi tărie şi devotament cu care acea tensiune ocroteşte
integritatea spirituală a scriitorului. După absolvirea şcolii primare şi a
liceului în oraşul natal, Çefa este repartizat ca învăţător în judeţul Mat.
Între 1957 şi 1959, urmează cursurile Institutului Pedagogic din Shkodra, iar
în 1962, este licenţiat al Facultăţii de Limbă şi Literatură a Universităţii de
Stat din Tirana. Vreme de 20 de ani, Çefa a fost un simplu profesor de liceu şi
a publicat doar lucrări de specialitate. După căderea comunismului, a fost unul
dintre fondatorii ziarului democratic “Shkodra”, primul ziar local
independent. Pentru scurt timp, a fost director al Radioului Shkodra. În anul
1993, poetul emigrează împreună cu familia în Statele Unite ale Americii, unde
devine editorul celui mai vechi ziar albanez din diasporă, “Dielli”
(Soarele), organ al Federaţiei Panalbaneze "Vatra", care apare la New
York din anul 1909.
Se înţelege că, în
lupta lui tăcută şi indirectă împotriva regimului comunist, Çefa nu a fost
singur, deşi pe atunci fiecare gând liber şi tendinţă de răzvrătire cerea drept
tribut capul individului.
Cu modestia şi
bunătatea unui Poet din tagma celor înnăscuţi şi care apar, dar şi dispar
foarte rar, la una dintre scrisorile trimise de dincolo de ocean, Çefa îmi
transmitea laconic spiritul acelor vremuri în care scrierea unei singure poezii numai
de dragoste risca să fie acuzată şi pedepsită ca o înaltă trădare a
patriei. “La Shkodra – scrie el – în rândurile
tineretului catolic, încă din primii ani după ce comuniştii au uzurpat puterea,
n-a existat nici o iluzie faţă de noul regim. Din această cauză, cei ce doreau
să scrie şi au simţit nevoia să scrie, n-au scris ca să publice, ci pentru “cel
din urmă strat al sertarului”. Eu crezusem că am fost cel mai tânăr dintre
aceşti scriitori, dar s-a descoperit că au fost şi alţii mai tineri. Pomenesc
aici pe: Zef Zorba (care a murit şi se crede că a lăsat multe manuscrise. I-a
apărut postum volumul poetic “Buze încremenite zâmbind”. Mi-a spus că-l
tradusese pe Ungaretti care este unul dintre cei mai greu de tradus hermeticii
italieni); Tef Krroqi, care de asemenea a murit, lăsând multe manuscrise, dar
nu ştiu să-i fi apărut ceva; Ernest Perdoda, care şi el a decedat. Ernest a
scris multe poezii încă nepublicate, a tradus mult din poezia spaniolă, a
tradus chiar şi “Kanun-ul lui Lek Dukagjini” în limba spaniolă, dar pe care
“Kanun...” bravii noştri academicienii de atunci nu l-au publicat, pentru că
Ernest făcuse închisoare politică, având o purtare foarte demnă de-a lungul
detenţiei. Îl amintesc aici şi pe Primo Shllaku, care a publicat volumul
“Florile Nopţii”, în a cărui prefaţă, vorbind despre fenomenul tăcerii, a
scris: “Noi ajunsesem până la graniţa existenţei, la coma socială, la TĂCERE,
şi acolo ne-am clădit ultimul nostru cuib. A fost şi cea dintâi şansă a
supravieţuirii noastre”. Primo a avut în manuscris şi două piese de teatru,
precum şi alte scrieri. Mai sunt alţi autori interzişi. Când “mirosea” a
arestări şi percheziţii, primul lucru era autodistrugerea poeziilor, arderea
lor. Astfel, în 1990, eu am reuşit să găsesc doar foarte puţine poezii scrise
şi alte puţine memorizate (şi fără bani de editare), dar şi cu unele poezii pe
care le dăruisem prietenilor. Ştiu, de pildă, că îi dedicasem lui Pjetër
Arbnori (prieten din copilărie, cu care am
răspândit trakte în anul 1950) două sonete, din
care acum îmi aduc aminte doar de o singură strofă… Aceasta a fost generaţia
shkodrană anticomunistă, luptată nu doar de comunism. Majoritatea acestor
tineri, cum este cazul fratelui meu cel mare, şi-a petrecut viaţa în spatele
gratiilor...”.
Poeziile şi
mărturiile preţioase ale lui Anton Çefa şi ale confraţilor săi, încă nu au fost
publicate în întregime. Această Opera care concentrează în mod firesc şi poezia
scrisă în condiţii antiartistice, şi cunoaşterea tributului cerut de actul
creativ pur, şi mărturisirile care trebuiesc transmise generaţiei actuale de
cititori – atât de strivită de problemele zilnice, de teroarea snobismelor şi
de uitarea treptată a întunericului prin care ne fusese dat să trecem – găseşte
la Anton Çefa nu doar un veritabil purtător de cuvânt, ci şi o dimensiune a
propriei dăinuiri în timp şi spaţiu. Înzestrat cu un talent deosebit, cult,
rafinat, martor la ceea ce se întâmpla sub dictatura albaneză, timp de aproape
o jumătate de secol, Çefa se hotărăşte să nu publice nici măcar un singur vers,
şi nu fiindcă, debutând, ar fi repetat destinul nenumăraţilor confraţi distruşi
de libera exprimare, ci pentru că, aidoma lui Lasgush Poradeci şi alţi autori
mai puţin faimoşi, a observat că poezia lui nu are de-a face cu cotidianul.
Această poezie, deşi (sau: tocmai de aceea!) înrădăcinată adânc în spiritul
albanez şi în vremurile noastre, se situează deasupra vremurilor, dincolo de o
viziune politică anume.
Poezia lui Çefa,
scrisă în dialectal gheg, seamănă cu un pârâu desprins din fluviul uriaş şi
misterios al Eposului Vitejilor; este un fir strălucitor de apă, care, dacă nu
e chiar sfântă, e cu siguranţă vie. Autorul acestei poezii îţi aduce aminte de
un bard străvechi ce nu creează mult, dar creează doar o dată.
Volumele de poezii
ale lui Çefa, au început să vadă lumina tiparului pe la sfârşitul anilor ’90,
după ce autorul, precum alţi sute de mii de albanezi, a devenit parte a
exilului albanez, adică a jumătăţii metafizicii spiritualităţii noastre. Urmând
“Fereastra unui strigăt”, “Tăcerea are sunet de piatră” ne vorbeşte despre străfundurile, prăpastiile şi
vârfurile sufletelor albanez şi balcanic, descifrând ieroglifele dintr-un nod
legat la intersectarea câtorva spaţii geografice şi temporale net diferite,
uneori chiar opuse. Este poate singurul mod prin care autorul a putut cinsti şi
trăi adevărul vechiului proverb albanez “Guri i rëndë – në vend të vet”
(Piatra grea – la locul / ţara ei).
Volumele au darul că
pot fi citite şi de la sfârşit la început, pornind de la o oarecare poezie
înspre celelalte, alese la întâmplare – şi să atingă acelaşi scop: regăsirea
întru antica şi neprihănita noastră spiritualitate. Şi tăcerea pietrelor sau
tăcerile unei pietre pot fi citite astfel.
Redau aici pentru a
exemplifica doar poezia “Dilemă a timpului”: Sub triunghiuri de
ideologii / şi sub sunete îngâmfate de Internaţionale / cu luptă finală şi lume
nouă / s-a atârnat dilema vremii. // Dar luptele n-au mai fost finale / iar
lumile s-au dovedit mai vechi decât vremea. // Doar fratricidul a rămas etern.
Înalta poezie a lui
Çefa are în original o muzicalitate şi un farmec neobişnuit. În mod spontan, ea
izbuteşte să topească hotarele colţoase dintre vremuri şi să ridice un cuib
independent în acel spaţiu al sufletului omenesc în care poezia este simultan
muzică, rugăciune, dor de anotimpurile spiritului, dor de tărâmurile zeilor,
ritual de lentă nemurire.
_____________________________________________
[1] Enti Botues
“Gjergj Fishta”, Lezhë 1999, 59 faqe.
[2] Botoi Sh. B.
Camaj-Pipa, Shkodër 2002, 104 faqe.
[3] Editura “Gjergj
Fishta”, Lezhë 1999, 59 pagini.
[4] Scriitor şi om de
stat albanez, care a suferit 28 de ani de închisoare comunistă.
[5] Afiş sau
scrisoare deschisă, lipită pe ziduri sau stâlpi, împotriva regimurilor de
opresiune.
[6] Editura
“Camaj-Pipa”, Shkodër 2002, 104 pagini.
[1] Autorul este director al
Centrului Albanologic din Tirana şi profesor la Institutul Limbilor şi
Civilizaţiilor Orientale – INALCO din Paris.
