Iolanda Malamen: ”e zgjat mëshirën time si ndonjë udhë...” - Poezi/i [AL]

Poete dhe prozatore e shquar, gazetare, eseiste dhe përkthyese rumune, autore e vëllimeve Gjëndje hyjnore, Udhëtim në natyrë, Tokë nën dëborë, Një gur i bardhë mbi një gur të zi, Lulja që ec, Ëngjëlli i zbritur në rrugë, Ngadhnjimi i dantellës, Islanda e dytë (poezi); Unë, mjeshtëria e xhelatit dhe mbretëresha e pikëlluar, Shtëpia Verdi, Filipi dhe Margarita, Letër Lavuazierit, Alisa në Botën e Krimit, Antoni dhe Kavabata (prozë). Mes viteve 1983 dhe 1997, gjatë periudhës së diktaturës rumune dhe „tejzgjatjes së saj”, në shenjë proteste, Malamen nuk pranoi të publikonte as edhe një varg. Ka botuar pesë vëllime bisedash me shkrimtarë dhe artistë rumunë e të huaj, cilësuar si një ndihmesë e pashoqe në njohjen më të thelluar të letërsisë dhe arteve. Është laureate e Medaljes së Akademisë Femina për poezi në vitin 1999, e Çmimit APLER për gazetari kulturore (2006), e 8 çmimeve të Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe Shoqatës së Shkrimtarëve të Bukureshtit për poezi, prozë dhe publicistikë.

Zgjodhi e shqipëroi nga rumanishtja Kopi Kyçyku

Dialektikë

Të hënën, më 21 shtator, ora nëntë, endesha nëpër Pogradec

Kur befas një ëngjëll m’u ngjit në gojë.

Me një shkulje fjale shpëtova lehtë nga kurmi i tij i nxehtë dhe i mëndafshtë

E hodha mbi një pellg të errët

një mijë e ca vjet i moçëm

U rropat i gjori njëfarë kohe

e shihja si gërvisht me flatra mishin e pellgut-sy

pastaj u fanit një fëmijë hipur mbi një biçikletë prej ari

Për një grimë, fëmija e joshi me biçikletën e tij të artë, por ëngjëlli

nuk iu gjegj.

Fëmija mbështeti biçikletën mbi një re të kuqe

pastaj zhveshi këmishën e kuqe si gjaku dhe e mbështolli

ëngjëllin me të.

Ëngjëjt duhen mbështjellë me kujdes kur vdesin, më tha

tek ia hipte biçikletës dhe davaritej në çast.

Mëngjeseve, në qytetin Pogradec, mund të gjesh anembanë fjalë të shtypura,

biçikleta prej ari

dhe shqiponja që pijnë me et pika gjaku

nga veshja e fëmijës që iku me ngut, majë biçikletës s'artë,

ndjekur

nga afër prej një reje të kuqe...

Dielli i hirtë

Dielli i marsit, i hirtë, është tumori i mushkërisë së djathtë të

tim vëllai.

Një pluhur i bardhë, me erë të fortë ngrihet si bash i vogël

nga frymëmarrja e tij

Shoh nga dritarja e sallonit një mi që kapërcen oborrin

e papastër të spitalit.

Kur isha fëmijë, i them mjekut teksa im vëlla fle në

shtratin prej metali kutullaç, kam shkruar një poezi për vdekjen.

Mjeku më hedh një vështrim prej qeni të trishtë, ledhaton fletën e

vëzhgimeve te kryet e shtratit si të ishte lule

Në poezi im vëlla rrinte shtrirë mbi një dysheme të qelqtë dhe mbante

shtrënguar në gjoks lodrën e vet të dashur: një sëmundje e mistershme.

Pasi përshkruaja me fjalë të ndjera praninë e sëmundjes në kurmin

e brishtë

Poezia mbyllej me një metaforë naive për vdekjen.

Zoti doktor, ju lutem t’i bëni derman lëngatës! Shihni, edhe mjekësia

ka ecur shumë në këta dyzet vjet, por metafora ime

s’u tund nga mushkëria e tij e djathtë...

Në sallonin me nr. 29, korridori djathtas, kati i dytë

dega e reanimacionit, dielli i hirtë i marsit ende shpërthen nga gjoksi

i tim vëllai, duke mbushur dhomën me rreze të hirta.

Plaga e bisturisë u mbyll nga një tel me gjemba, por matanë saj

ndodhet një zbrazëti e kuqërremtë ku dua të hyj, të shoh dhe ta kuptoj.

Ku do ta ruajmë lëmshin e hirtë të mushkërisë sate? Do të

bëjmë

një

pjedestal? Do ta kyçim në një kasafortë?

Im vëlla s’ka lejë të flasë, por i lejohet ta lerë veten

Ta shohë gjithkush si një pejsazh me hijeshi të tejdukshme.

Do t'hapë sytë dhe do të kërkojë cigare

Trofetë e lëngatës do t’i kallen së shpejti mes telit me gjemba

më thotë mjeku duke flatruar duart çuditshëm.

Rend drejt metrosë me telin gjembaç të vëllait mbështjellë si një

Gjerdan perlash rreth fytit. Një i panjohur ma shkul

Dhe zhduket

në terrin e Parkut të Rinisë .

Në qiell hëna i ngjan një klloçke të majme. Nuk ngopem së pari.

Mbijetesa

Pse e ke frymën të kuqe si gjaku

dhe më avitesh, korb,

aq shumë, sa çukit pa mëshirë

në zemrën time mbijetesë?

Të thashë: eja, korb-korbzi

pikërisht tani kur gruri rrjedh me dallgë të mëndafshta

Pikërisht tani kur festoj tri rënie në mëkat

një kërcim të rrallë vdekjeprurës mbi tokë dhe një shpellë të artë?

Pikërisht tani, që jam dashuruar

Pas teshave të tejdukshme të mbretit si pas një burri me shpirt të zgjedhur?

Ç’të gjeti? S’ke paqe në qiell? U zgjua shtaza brenda teje?

Një të diel me shi kur flenë thellë

Motorrët prej plumbi

Ja tek të gjeta!

Ja tek të kërkova!

I sheh kthetrat e mia? M’i sheh sytë e bymyer nga dëshira?

Sheh vizatuar në qiell një hartë plot burgje?

Të gjitha këto më sollën tek ti...

më thotë korbi me gjysmë fryme.

Përfytyrim mbi poezinë

Kur tehu i thikës fëshfërin ndër gishta si gjethja e verdheme

statuti im shoqëror të hyn mushkërish

tym që gugát nga drithmat

ndërsa lëkura e Kordobës tejzgjatet në pikla sa syri i pëllumbit,

duke veshur gotat me verë

duke ndryshuar përfytyrimin mbi poezinë.

Ç’mall i tmerrshëm në tingullin e gotave me verë!

E ruaj statutin shoqëror si tehun e thikës

nuk e le të harbojë...

Ngrirë mbi një barrelë, tutur në hungërimën e detit si në një gëzof

ai është i sapolyer, i sapoplagosur

njëheresh me kthimin e mortit nga udha.

Bërtas: Xhovani Paolo Maxhini pikturoi thjesht dështimin

dhe ca erëza të tjera estetike.

Ruaj statutin shoqëror duke shtrënguar tehun e thikës.

Pluhur e hi

Në vrrullin e mëshirës isha guri që përjetonte gëzimin

e rëndomtë e të rrufeshëm

isha krijesa absolute

fëshfërima e mëngjezit mëshira ime me qafë mjellme dhe klithmë

prej miku

këpucët e mia nëpër erë

pluhur e hi u bënë të gjitha

pluhur e hi u bë pezullia ime

këmbëngulëse, e murgët

fëshfërinin fenerët siç vetëm eshtrat e mia ende mundnin

të fëshfërinin

O Zot, egërsia e natyrës me flijimet e sapoçelura

pluhur e hi u bë mëshira ime

ajo gjallon veç si një shputë

në qiellin e yjitur

në mes të kurthit

pluhur e hi u bë grahma e së ardhmes

nga kafshimi i poezisë

në çdo metër uji o Zot

ëngjëlli me muskuj fëmije do të qajë me mua

do të ngjërojë njëheresh me mua ujë me shkëlqim çeliku

vdekjen me shkëlqim çeliku

shpesh kam qënë guri që përjetonte gëzimin duke u trembur

duke u ngritur

pluhur e hi u bë gjethnaja

ku zbrita veshjet dhe fuqinë

pluhur e hi u bënë këmbët e qëngjit

në ëngjëllin që më ushqente

dhe as ka zbardhur ende mirë

kur e zgjat mëshirën time si ndonjë udhë

pluhur e hi u bë zukama ime në

rrapëllimën e erës.

Fjalët

Një tog dheu sa një zemër, kështu m’u duk fjala të

cilën

e shkula nga ngërthimi i dhëmbëve të tu

Ish mëngjez marsi dhe iu rrëfeja fëmijëve mbi hartë

një vend që mbante era

luftë

me ndjesinë se je ti.

Pastaj qielli u bë befas oqean i kuq, vozitës. E

këqyra

si të qe pikturë, për një kohë, nga dritarja e hapur, më pas

hodha mbi të një shi me guriçka.

Duart e tua, lëkura yte e njollosur nga dielli, dhëmbët e tu

prej zogu parahistorik

më lanë shënja të thella në tru, sot luftoj

t’u jap jetë sërish

t’i shndërroj në njëfarë bari ku të shkel duke lotuar nga lumturia.

Dikur të quajta Ai, tani je ti, s’ke emër tjetër.

Ti, për mua nënkupton udhëtime të pafundme në mëkat

dëndësia e së folmes, ikje, kthime

hija e lënë mbi kurm nga një frut gjelbërosh, erëmirë

nënkupton një mërmërimë të dëshpëruar sendesh, teshash, ditësh

nënkupton edhe ditësimin e vdekjes përmes një kërcimi

të përkryer, dhunë dhe poema shkruar drejt-e-mbi zemër

operacione

dhe net magjike kur harkoheshe mbi shpinën time si ndonjë

strehë e gjallë, e përgjakur.

Ta dëgjoj zërin dhe njëheresh me të muzikën e vargjeve

dhe grahmën e ca trupave rrëzuar mbi çimento.

Më dhemb e më tmerron rënia e tyre.

Do të doja të të ngre në krahë me kujdes, si të ishe foshnjë

të të

flas për vuajtjet e lindjes.

Do të doja të të jap shënja mirseardhjeje, duke fryrë në një bri

të trëndafiltë

por s’jam në gjëndje të ndihem kafshë fanatike.

Mbush gojën me fjalë dhe i çliroj dhe fshij me to

parvazin

e dritarës së hapur.

Një lëvizje ndreqëse, do të thoshe.

Ta dëgjoj zërin! Brenda meje rritet një ranishte lëvizëse ku

endesh

krenar, duke mbajtur në dorë një flamur akulli.

Kuvendojmë në një kafene, unë të ledhatoj supet

me një

poemë të moçme sa shekulli.

Dyndje fjalësh që përplasen muresh si ndonjë ushtri insektesh.

Një etje e llahtarshme fjalësh.

Dashuria ime ka trajtën e një përroi fjalësh.

“I madh është kopshti i fjalëve”, thua, dhe një lot pluskon

në gotën

shkëlqimtare nga ku sapo ke pirë kujën time.