Vasil Taraceanu - Ferr vetjak (Infern personal) - poezi/i [AL]

Poet dhe eseist rumun lindur më 27 shtator 1945 në zonën Çernëuci (Cernowitz) të Ukrainës. Ka mbaruar Fakultetin e Letërsisë në Universitetin e Çernëucit dhe ka punuar si gazetar në Agimet e Bukovinës (1969-1981) dhe në Radio Kievi (1981-1991). Bashkëthemelues (1989) i Shoqatës për Kulturë Rumune "Mihai Eminesku". Nga viti 2000 është kryetar i Fondacionit kulturor "Shtëpia e Gjuhës Rumune" dhe kryeredaktor (dhe/ose drejtor-themelues) i disa revistave. Librin e tij të parë, Harpat e shiut, e pasuan E drejta për shqetësim, Vija e jetës, Frika nga huajsimi, Këngë nga Trualli i Epërm, Tokë në tërheqje, Dhé mëshirona, Përjashta, Dylbi me qelqe të përgjakur, Ferr vetjak, Kryqëzuar mbi hartën e Vendit, Hedhja e zareve, Horizonte kokëprera, Gishti shpëtimtar - vargje për fëmijë, Varrezë udhëtare (poezi), si dhe vëllimet me ese Iluzione dhe pranga, Shtylla prej zjarri. Taraceanu është laureat i mjaft çmimeve, mes të cilëve Çmimi i Revistës Poesis, Çmimi i Shoqatës së Shkrimtarëve Bukovinas, Çmimi i Bashkimit të Shkrimtarëve të Moldavisë. 

Poezi/i. Shqipëroi: Kopi Kyçyku

Stinët e krijimtarisë së një “perandori”

Vasile Taraceanu: sipas emrit – perandor (Bazileus), shtatit – pò perandor (nuk besoj se Napoleon Buonaparti apo, sidomos Viktor Emanueli, kishin ndonjë centimetër më shumë se ky, përkundrazi).

Sa herë që kam pasur rastin të shkëmbej dy fjalë me këtë bukovinean të madh me shtat të vogël, “Me shpirtin si deti”, që fluturon e këndon “Si një zog” i madhërishëm, duke fëshfëritur “Si një fushë me grurë”, më vjen ndërmend një fjalë e urtë shqiptare: “E vogël është edhe napolona (monedha e artë), por vlerën e ka tepër të madhe”. Kështu edhe me Vasilin tonë. Veçanërisht kur mendojmë numurin e pafund të “monedhave” që ua ka dhuruar “konsumatorëve” të kudondodhur. Le të saktësojmë se, këta të fundit, duke vlerësuar ndoshta cilësinë e lartë të prodhuesit të tyre, bëhen gjithnjë e më lakmitarë: njëherazi me shprehjen e falenderimeve të rastit, kanë “paturpësinë” t'i kërkojnë vazhdimisht të tjera e të tjera, si nga përmbledhja “Liliput”, ashtu edhe nga përmbledhje të tjera. Sepse “malli” është i njëjtë – ar 14 karate! Por “monedhat” Made in Taraceanu nuk mund të konsumohen e të përtypen siç duhet po qe se nuk këqyren dhe lëçiten me kujdes të madh e me vëmendje të posaçme. Pason më tej përsiatja e thellë dhe reflektimi mbi to. Prodhuesi i “monedhave” kaq shpesh të  përmendura këtu, të qëndron pranë, duke të ndihmuar t'i “tretësh” sa më frytshëm. Duke të mbartur, bie fjala, mbi flatrat e “monedhës” “Midis valësh”, ai, “Në vend të lopatave / me një laps / e me një stilolaps / të armatos, që (bashkë me të) të kalosh më lehtë / mbi Stiks / ngaqë Karoni është larg / me lundrën e tij / me gjithçka / Hedhur / midis  valësh, megjithse, as nuk di / të notosh / Gjithçka është terr / dallga tepër e lartë / dhe të jep mundësi të përsiatësh më tej: Ku të jetë, vallë / O Zot / Bregu tjetër?

Herë të tjera të mbron, madje në momentet kur je i bindur që nuk ke “Pengesa”. Pikërisht atëhere, mjeshtri i vargut, Taraceanu, për të cilin “perandor” e njëherazi “Betim i ëmbël” është fjala, ta hap zemrën me çiltërsi: Pata besuar se kam miq / por tani pas kaq vitesh / shpesh e më shpesh po zbuloj, o Zot / që paskam pasur vetëm armiq.   

Duke i dëshiruar me gjithë shpirt poetit Vasile Taraceanu jetë të gjatë, shpresojmë që “Stinët e krijimtarisë” së tij do të zgjatin “Përjetësisht”, duke derdhur nga “Gojë flauti” “Mall” emineskian “Në ag dite”, duke na i sjellë “Korrjet” e begata, gjithnjë si “Mësim të së vërtetës”.

Kopi Kycyku

Bukuresht, 30. 08. 2005

Anotimpurile creaţiei unui “împărat”

Vasile Tărâţeanu: după prenume – împarat (Basileus), după statură – tot împărat (nu cred că Napoleon Buonaparte sau, mai degrabă, Victor Emanuel, aveau vreun centimetru mai mult, ba dimpotrivă). Ori de câte ori am avut ocazia să schimb două cuvinte cu acest mare bucovinean de statură mică, “Cu sufletul ca marea”, zburând şi cântând “Ca o pasăre” măiastră, şuierând “Ca un lan de grâu”, îmi aduc aminte de o zicală albaneză: “Mic este şi napoleonul (moneda de aur, galbenul), dar foarte mare îi este valoarea”. Aşa şi cu Vasile al nostru. Mai ales când ne gândim la numărul interminabil de “monede” pe care le-a dăruit “consumatorilor” de pretutindeni. Să mai precizam că, aceştia din urmă, apreciind probabil calitatea superioară a producătorului lor, devin din ce în ce mai lacomi: odată cu exprimarea mulţumirilor de rigoare, au “tupeul” să-i mai ceară mereu altele şi altele, fie din colecţia “Liliput”, fie din alte colecţii. Căci “marfa” e aceeaşi – aur de 14 carate! “Monedele” Made in Tărâţeanu însă, nu pot fi consumate şi digerate cum trebuie, dacă nu sunt privite şi citite cu mare grijă şi deosebită atenţie. Urmează apoi reculegerea profundă şi reflecţia asupra lor. Producătorul “monedelor” atât de des pomenite aici, îţi stă alături, ajutându-te să le “digeri” cât mai eficient. Purtându-te, de pildă, pe aripile monedei “Între valuri”, el, “În loc de vâsle / cu-n creion / şi c-un pix / te înarmează, ca (impreună cu el) să treci mai uşor / peste Stix / căci Caron e departe / cu luntrea-i / cu tot / Aruncat / între valuri, deşi, nici nu ştii / să înnoţi / Totu-i beznă / valul preaînalt / şi îţi permite să mai meditezi: Pe unde-o fi / Doamne / Malul celălalt?

Alteori te mai pune în gardă, chiar în momentele când eşti convins că n-ai “Obstacole’. Tocmai atunci, maestrul versului, Tărâţeanu, pentru care “împărat” şi totodată “Dulcele jurământ” este cuvântul, îţi deschide inima cu sinceritate: Am crezut că am prieteni / dar acum peste ani / tot mai des descopăr Doamne / c-am avut numai duşmani.   

Dorindu-i din tot sufletul poetului Vasile Tărâţeanu, viaţă lungă, sperăm ca “Anotimpurile creatiei” sale vor dura “De-a pururi”, revărsând din “Gura de flaut” “Dor” eminescian “În zori de ziuă”, aducându-ne “Recolta” bogată, mereu ca “Lecţia de adevăr”.

Kopi Kycyku

Bucuresti, 30. 08. 2005

Tek ne

(La noi)

Oktavian Gogës

Është trishtim dhe ftohtë

si në qivur

nuk ndihen as hapa

as pëshpëritje

ndize qiririn

sërish

se mbi shpirtra po bie

nata.

Ëmbël-hidhur Bukovine

(Dulce-amar de Bucovina)

Që nga gonxhja gjer ku vel

jeta vlen si një model

Që nga fjala gjer e flet

jeta e ëmbël ësht’ vërtet

Nëpër vite me mundim

jeta e ëmbël ësht’ besim

Nëpër malle, amëshim,

jeta e ëmbël ësht’ largim

Që nga djepi gjer në varr për kokën

jeta e ëmbël ësht’ për tokën.

Nëna e shënjtë

(Maica sfântă)

E kryqëzuar

midis Karpateve dhe Detit

të Zi

je për dhembje

Nënë

gjuhë tejet e bukur

që ende beson

në mirësi

dhe në drejtësinë

e amëshuar

që po vonon të vijë

Nënë e shënjtë –

Rumani…

Mësim gjeografie

(Lecţie de geografie)

„Prej dy mijë vjetësh kjo tokë

është pjesë e trupave tanë”

Nikita Stanesku

„Një tokë e quajtur Rumani”

Ende s’kam mundur

të vizatoj konturet e Atdheut

ashtu siç janë vërtet

çdoherë i bëj

ashtu siç do të desha të jenë

pa u shtoj ca vargmale

përjetësisht të gjelbër

që rriten jashtë

e rretheqark

veç gjelbërim - fushë

ndërsa sipër saj -

një violinë që qan

pyje shekullorë

tufa lumenjsh

si degë të prera

qytete të stërlashtë -

gjerdan kështjellash

dhe kushedi sa mijra fshatra?

ende nuk kam mundur të vizatoj

konturet e Atdheut

ashtu siç janë vërtet

çdoherë i bëj

ashtu siç do të desha të jenë

pa iu ngjit një copë det në vend

dhe një ishull të vogël

që i ngjan një guacke

ose me gjysmën e epërme

të një harpe

apo - pse jo? -

me kokën e shtypur të një gjarpri…

ende nuk kam mundur t’i vizatoj

konturet e Atdheut

ashtu siç janë vërtet

dhe as si do të duhej të ishin

në shpirtin e secilit prej nesh

ngre krye një tjetër gjeografi

- S’ka gjë!

më bëhet se dëgjoj Nikitën,

- O xhaxho,

atdheu yt dhe imi është i njëjtë

dhe ka për të mbetur

ende e paçjerrë harta

e gjuhës rumune.

Rrëfim

(Spovedanie)

O Zot, nuk mund ta ndaj

këtë kurm në tre vende

se është shum’i vogël e i dobët

për sprova të tilla.

si t’i ndaj, o Zot, strërgjyshët

dhe fëmijët që kam lindur

si ta ndaj një vend më tresh

dhe më dysh një komb të vetëm?

si ta ndaj, o Zot, Moldovën

të tejëmblën Bukovinë

dhe t’i lë degët mënjanë

larg kërcellit të stërlashtë?

si ta ndaj kreun Stefan

si ugar me lulekuqe

kur ësht’një si vetë malet

për stërgjyshët tanë dakë?

si ta ndaj, Zot, Emineskun, 

si një lumë që rrjedh qetë

kur është një si burimi

që na jepet bujarisht?

falmë, pra, o Zot i shenjtë

që nuk mund të vetëndahem

si ta ndaj një bukë

me ata që duan të ma hanë

dhe nuk dua, Zot i madh,

të coptohem në dy pjesë

kryqëzomë ti qysh nesër

vetëm jo në dy harta

vetëm jo në dy harta!

Lumi që këput zemra

(Râul care rupe inimi)

Mbi të - iluzione naive -

ura lulesh  

si të kalosh mbi to

me tërë pasurinë

duke ndriçuar nga djersa

kur e zbehur është fuqia

duke ëndërruar tri ngjyra?

dhe pastaj si të kaptoj

me padurim me këmbë

në bregun tjetër

duke shtypur lule pas lulesh

kur shtrati i tij

fryhet e shkumbëzon shpesh

dhe një vorbullë lotësh

e bën të çmendet?

O Zot, ky lumë

sikur rrjedh në zbrazëti

drejt një lumi të vjedhur

që rrokullis vetëm baltë

do të mundja ta kaptoja

edhe nëpër vah këtë herë

por - ah! - mbi të rrjedh

vetëm tel me gjemba.

Gjuha e fitimtarëve

(Limba învingătorilor)

Në këmbanën e shpirtit tim

një shpurë priftërinjsh

veshur hollë

mbajnë një përshpirtje

në qoshet

me temjan

Edhe unë vishem në të zeza

si ndonjë korb

një rrip të zi

e kaloj mbi gojë

duke e mbërthyer sikur

kushedi ç’sëmundje

nga palca do të ma brente

krejt qënien

- Kush ju ka vdekur?

më pyesin kurreshtarët

fqinj me mirësjellje

tek shohin se si kishën

e dynd

jargavani i gjuhës amtare

tok me zëmbakët

„Ende s’ka vdekur kush”

ua kthej i zemëruar

dhe zëri im gati i ngjirur

digjet si pishtari

gjuha e fitimtarëve

ushton e mijëfishtë

si një çangë e thatë

apo si një tingëllimë këmbane

duke ndezur një këngë vaji të hidhur

në horizont

për gjuhën time

yje malli

ose mbase qirinj.